Rekomendacje Ekspertów w obszarze budowania świadomości oraz poprawy dostępności szczepień w Polsce.
Na czym polega problem w obszarze szczepień? – FAKTY
Rosnąca siła i determinacja ruchów antyszczepionkowych, w coraz większym stopniu próbujących wpływać na polską legislację.
Silna pozycja ruchów antyszczepionkowych w sieci – informacje czerpane z Internetu coraz częściej wpływają na przekonania i determinują zachowania (algorytmy behawioralne wyszukiwarek internetowych wspierają publikacje treści antyszczepionkowych u osób, które przynajmniej raz wyraziły w tym temacie wątpliwość).
Rosnąca liczba odmów szczepień. W Polsce tylko w 2018 r. odnotowano ponad 40 tysięcy odmów realizacji szczepień. WHO uznało niechęć do szczepień jako jedno z 10-ciu największych zagrożeń zdrowia publicznego w 2019 r. (za: WHO, 10 Facts on Immunisation. http://www.who.int/features/factfiles/immunization/en/, 21.09.2018)
Wzrastająca epidemiologia chorób zakaźnych. W Europie oraz w Polsce odnotowuje się wzrost liczby zachorowań na choroby zakaźne, które jeszcze do niedawna uznawano za opanowane, np. odra, wzw A, krztusiec.
Niska świadomość potrzeby szczepień dorosłych, niski priorytet szczepień dorosłych, również wśród lekarzy i decydentów.
Braki kadrowe i nadmierne obciążenie systemu opieki zdrowotnej, zwłaszcza w sezonie infekcyjnym. Bardzo ograniczony czas na rozmowę z pacjentem na temat profilaktyki zdrowotnej i jej roli.
Rosnąca liczba osób chorujących i hospitalizowanych z powodu grypy i podejrzeń zachorowań na grypę.
Bardzo niska wyszczepialność wśród dorosłych. Brak nawyku realizacji szczepień przypominających. Przeciw grypie w Polsce szczepi się tylko 4% populacji, wśród osób 65+ niecałe 14%, a według zaleceń WHO współczynnik wyszczepialności powinien oscylować w tej grupie w granicach 75%. Śladowe ilości realizacji innych szczepień zalecanych dla osób dorosłych.
Starzejące się społeczeństwo. Bardzo dynamicznie rosnąca grupa wiekowa 65+.
Rosnąca liczba osób obarczona czynnikami ryzyka związanymi z chorobami przewlekłymi i cywilizacyjnymi.
Rosnąca antybiotykooporność.
Ułatwiona i zdynamizowana transmisja wirusów i bakterii spowodowana powszechnymi migracjami ludności.
Co doprowadziło do powyższych problemów? – DIAGNOZA PRZYCZYN
W przestrzeni publicznej funkcjonuje wiele sprzecznych informacji na temat szczepień. Na równi traktowane są fachowe komunikaty eksperckie oraz pseudonaukowe, dezinformacyjne fake newsy.
Niespecjaliści nie są w stanie zweryfikować jakości i poprawności docierających do nich komunikatów. Najsilniej przebijają się treści mocno nacechowane emocjonalnie – zwykle są one fałszywe lub niereprezentatywne dla całej populacji.
Brak świadomości wśród dorosłych, że szczepienia dotyczą również osób dorosłych.
Brak świadomości korzyści wynikających ze szczepienia, jak również samej potrzeby zapobiegania chorobom zakaźnych u dorosłych.
Lęk przed działaniami niepożądanymi
Często ludzie bardziej boją się szczepień niż chorób, tzw. „lęk przed igłą” – brak świadomości ryzyka związanego z zachorowaniem.
Brak spójnych działań i rekomendacji lekarskich. Artykułowane wątpliwości dotyczące zasadności szczepień w środowisku medycznym.
Zbyt skomplikowana procedura kwalifikacji do szczepienia – konieczność umówienia się na wizytę, badanie kwalifikacyjne do szczepienia ważne 24h, w najgorszym przypadku dwie wizyty w placówce medycznej i jedna w aptece, utrudniony dostęp do szczepień, przepełnione placówki medyczne, długa procedura, etc.
REKOMENDACJE
W celu zwiększenia zaufania do szczepień i co za tym idzie poziomu wyszczepialności w Polsce grupa ekspertów opracowała rekomendacje.
Pierwsza grupa rekomendacji dotyczy budowania świadomości, bez której bardzo trudno osiągnąć zmiany postaw w społeczeństwie.
Druga grupa rekomendacji traktuje o prawnych sposobach zwiększenia dostępności do szczepień zalecanych.
BUDOWANIE ŚWIADOMOŚCI
Najważniejsze w tym obszarze jest zwiększenie wiarygodności przekazu poprzez:
spójne stanowisko środowiska medycznego, niepodważanie przez samych lekarzy wiedzy medycznej nt. szczepień (edukacja lekarzy, odpowiedzialność zawodowa za pośrednictwem sądów lekarskich);
szczepienie personelu medycznego (edukacja poprzez przykład);
większe nawiązania do konkretnych przykładów osób, które się nie zaszczepiły i miały problem oraz osób, które się zaszczepiły i nie miały problemu.
Poza tym rekomenduje się działania dotyczące dwóch obszarów:
przekazywanie rzetelnych informacji na rzecz szczepień, niezależnie od komunikacji ruchów antyszczepionkowych,
prowadzenie działań w reakcji na działania ruchów antyszczepionkowych.
Rekomendacje dla obszaru a)
Kampanie społeczne dotyczące szczepień i ich zasadności;
Edukacja w szkołach na różnych poziomach edukacji, nie tylko na zajęciach z biologii, ale również na innych przedmiotach, w trakcie których omawia się kulturowe aspekty chorób dziesiątkujących ludność lub zabobony antynaukowe. Wyniesienie profilaktyki zdrowotnej do roli odrębnego przedmiotu znacząco podniosłoby również rangę tego zagadnienia w oczach dzieci i całego społeczeństwa, dlatego warto również rozważyć to rozwiązanie.
Rekomendacje dla obszaru b)
Wypracowanie strategii zaangażowania różnych interesariuszy zmierzającej do wypracowania i wdrożenia rozwiązań, które z jednej strony ochronią wolność słowa, a z drugiej strony zagwarantują odpowiedzialność za słowa i zapewnią ochronę społeczeństwa przed dezinformacją w obszarze szczepień i wynikającymi z niej skutkami zdrowotnymi;
Nawiązanie współpracy z mediami społecznościowymi i stroną publiczną na rzecz identyfikacji fake news oraz ograniczenia ich propagacji (m.in. stworzenie mechanizmu monitoringu mediów przez organy administracji publicznej (np. GIS) w celu wychwycenia punktów zapalnych rozpowszechniania się fake news i podejmowania interwencji);
Zwrócenie uwagi strony publicznej, że fake news w obszarze szczepień mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia publicznego i mogą stanowić jedno z narzędzi cyber-wojny – podjęcie adekwatnych działań monitorujących tego rodzaju aktywność w sieci przez stronę publiczną;
Zaproponowanie obowiązkowych treści informacyjnych towarzyszącym stronom lub materiałom zakwalifikowanym jako wprowadzające w błąd i sprzeczne z aktualną wiedzą medyczną.
ZWIĘKSZENIE DOSTĘPNOŚCI
Szczepienia realizowane przez podmioty wykonujące działalność leczniczą (podmioty lecznicze, lekarze, pielęgniarki):
Stworzenie standardów badań kwalifikacyjnych do szczepień w zależności od rodzaju szczepienia, wieku i stanu zdrowia osoby szczepionej oraz określenie możliwość ich realizacji przez poszczególnych przedstawicieli zawodów medycznych.
Usunięcie wątpliwości w zakresie obrotu szczepionkami poprzez potwierdzenie, że pobranie kosztu szczepionki przez podmiot leczniczy od pacjenta nie stanowi obrotu detalicznego produktem leczniczym – a koszt szczepionki obciążający pacjenta może być wyższy od kosztu zakupu szczepionki.
Umożliwienie praktykom lekarskim swobodnego obrotu szczepionką i możliwość zakupu szczepionki w hurtowni, jak również możliwość pobierania opłaty za szczepionkę.
Rozszerzenie kompetencji pielęgniarek i, po odpowiednim przeszkoleniu, upoważnienie ich do realizacji badania kwalifikującego przed szczepieniem oraz ordynowania szczepionek.
Zwiększenie liczby „mobilnych” punktów szczepień przy jednoczesnym zachowaniu wszelkich zasad bezpieczeństwa – wprowadzenie jasnych wytycznych organizacyjno-funkcjonalnych oraz wyeliminowanie zbyt rygorystycznych kryteriów dotyczących punktów szczepień, co skutkuje ograniczeniami w ich tworzeniu i większymi kosztami.
Stworzenie ram prawnych dla szczepień realizowanych poza wyznaczonymi punktami szczepień (np. szczepienia domowe w przypadku pacjentów obłożnie chorych). Powrót do realizacji szczepień w szkołach (np. przez pielęgniarkę szkolną lub zespół delegowany przez podmiot leczniczy).
Ujednolicenie warunków dotyczących finansowania szczepień. Uwzględnienie m.in. konieczności płacenia pielęgniarkom za dodatkową pracę wynikającą z wyżej postulowanych nowych kompetencji.
Przeprowadzanie szczepień w aptekach przez praktyki lekarskie lub pielęgniarskie:
Przeprowadzanie szczepień w aptekach pozwoli na istotne zwiększenie dostępu do szczepień – w Polsce działa 14 tys. aptek, a znaczna ich część jest otwarta do późnych godzin wieczornych. Duża część aptek, w szczególności sieciowych, jest w stanie szybko dostosować się do ewentualnej zmiany przepisów i utworzyć „pokoje konsultacji” do przeprowadzania zabiegu szczepienia zgodnie z wszelkimi wymogami (np. w zakresie oświetlenia, wentylacji itp.).
Umożliwienie zaszczepienia się pacjenta w miejscu zakupu szczepionki – skrócenie procedury. Szczepienia w aptekach to również odciążenie dla ZOZ-ów oraz lekarzy tam pracujących. W obecnym stanie prawnym przeprowadzanie szczepień w aptekach wydaje się dopuszczalne, natomiast zasadne jest potwierdzenie takiej możliwości poprzez stanowisko organów nadzoru lub zmianę legislacyjną. Nie jest natomiast możliwe informowanie o potencjalnym przeprowadzaniu szczepień – w tym zakresie konieczna jest zmiana prawa farmaceutycznego.
Przeprowadzanie szczepień przez farmaceutów w aptekach, jako alternatywa wobec rekomendacji powyżej:
Wprowadzenie możliwości szczepień przez farmaceutów w aptekach. Statystyki i doświadczenia innych krajów pokazują, że taka zmiana znacząco zwiększa wszczepialność populacji, dzięki łatwemu dostępowi do aptek.
Wymaga to dużej zmiany systemowej, w ramach której uregulowana zostanie kompetencja farmaceutów i samych aptek. Farmaceuci powinni zostać upoważnieni do przygotowania przeprowadzania szczepień. Należałoby przyjąć odpowiednie regulacje pozwalające aptekom oferować szczepienia zgodnie z właściwymi standardami oraz wymogami dokumentacyjnymi.
Proponowana zmiana pozwoli na wzmocnienie rangi zawodu farmaceuty w duchu prowadzonych rozważań o opiece farmaceutycznej. Jednocześnie ustalono, że farmaceuci oczekują ich większego zaangażowania w obszarze ochrony zdrowia.
Wprowadzenie proponowanej zmiany powinno być połączone z odpowiednią kampanią informacyjną kierowaną do farmaceutów oraz do pacjentów. W ramach kampanii należałoby informować o znaczeniu szczepień oraz warunkach ich przeprowadzania, tak aby każdy mógł podjąć świadomą decyzję co do szczepienia, a apteki nie obawiały się proponowania przeprowadzania szczepień.
Możliwe jest także włączenie potencjalnych szczepień przeprowadzanych w aptekach do świadczeń finansowanych ze środków publicznych.
Wnioski i rekomendacje wypracowane podczas warsztatów z udziałem ekspertów w dniu 14.03.2019 w Warszawie
„ŚWIADOMOŚĆ I DOSTĘPNOŚĆ. Jak pokonać bariery w realizacji szczepień ochronnych?”
Uczestnicy warsztatów (kolejność alfabetyczna):
dr hab. n. med. Adam Antczak, Przewodniczący Rady Naukowej Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Grypy, Klinika Pulmonologii Ogólnej i Onkologicznej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Małgorzata Bonikowska, Think Tank
dr Marta Bobeszko-Kacperska, Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych
mgr farm. Michał Byliniak, Okręgowa Izba Aptekarska w Warszawie, Grupa Farmaceutyczna Unii Europejskiej (PGEU)
Michał Czarnuch, Kancelaria DZP
med. Łukasz Durajski, Okręgowa Izba Lekarska
Jakub Gołąb, ekspert ochrony zdrowia
med. Bożena Janicka, Porozumienie Pracodawców w Ochronie Zdrowia
Tomasz Kaczyński, Kancelaria DZP
Jarosław Król, Porozumienie Pracodawców w Ochronie Zdrowia
dr hab. n. med. Ernest Kuchar, Klinika Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Izabela Kucharska, Główny Inspektorat Sanitarny
Joanna Kujawa, Ministerstwo Zdrowia Departament Zdrowia Publicznego i Rodziny
Mariola Łodzińska, Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych
Małgorzata Maćkowiak, Federacja Pacjentów Polskich
Mateusz Mądry, Kancelaria DZP
dr n. farm. Piotr Merks, Związek Zawodowy Pracowników Farmacji
Piotr Najbuk, Kancelaria DZP
Jolanta Prochaska, Główny Inspektorat Sanitarny
Tomasz Jan Prycel, Stowarzyszenie CEESTAHC
med. Anna Rahnama, Okręgowa Izba Lekarska
Anna Strunik, Think Tank
dr n. o zdr. Monika Tomaszewska, Departament Pielęgniarek i Położnych LUX MED
farm. Konrad Tuszyński, Opieka.farm Sp. z o.o.
Władysława Wójcik, Stowarzyszenie Pielęgniarki Cyfrowe
Karolina Zioło-Pużuk, kampania Zaszczep się wiedzą
W spotkaniu wzięli również udział przedstawiciele firm: AstraZeneca, Pfizer, Sanofi Pasteur
