Blog

Jednym z istotnych pojęć w zakresie zrozumienia informacji medycznych jest tzw. health literacy (świadomość zdrowotna). Ratzan i Parker definiują świadomość zdrowotną jako „stopień, w jakim jednostki mają zdolność do uzyskiwania, przetwarzania i rozumienia podstawowych informacji zdrowotnych i usług, niezbędnych do podejmowania właściwych decyzji zdrowotnych” [2]. Oprócz świadomości zdrowotnej, Sauceda i in. określają umiejętność posługiwania się lekami jako „zdolność osób do bezpiecznego i odpowiedniego dostępu, rozumienia i działania w oparciu o podstawowe informacje o lekach” [3].  Istnieją doniesienia o niskim poziomie świadomości zdrowotnej na całym świecie, a jedną z głównych konsekwencji tego zjawiska jest wyższy wskaźnik umieralności [4]. Szacuje się, że w Stanach Zjednoczonych 90 mln dorosłych osób ma trudności ze zrozumieniem informacji związanych ze zdrowiem i nie posiada umiejętności niezbędnych do właściwego zarządzania swoim zdrowiem [5]. Szacuje się, że w Kanadzie jest to 11,5 mln osób, a niedawne badanie przeprowadzone w krajach europejskich wskazuje, że prawie połowa wszystkich osób dorosłych nie posiada wystarczającej świadomości zdrowotnej [6,7]. Podczas gdy średni wskaźnik piśmienności w Afryce wynosił 63% w 2015 r., a jedna trzecia ludności nie potrafi czytać i pisać, dane dotyczące świadomości zdrowotnej są znikome [8]. Bostock i Steptoe stwierdzili, że niska i średnia świadomość zdrowotna wiąże się odpowiednio z 75% i 24% zwiększonym ryzykiem śmiertelności w porównaniu z wysokim poziomem świadomości zdrowotnej, po dostosowaniu do wieku i płci [9].

Pacjenci są zobowiązani do zapoznania się z ulotkami leków i związanymi z nimi informacjami medycznymi, do zrozumienia instrukcji, a czasami do wykonania zadań numerycznych (np. obliczenia liczby tabletek do przyjęcia w ciągu dnia i w pojedynczej dawce) [10].  Pacjenci mogą być zmuszeni do podjęcia decyzji, jakie działania są wymagane w przypadku pominięcia dawki lub do samodzielnego monitorowania działań niepożądanych. Badacze udowodnili, że pacjenci z niską świadomością zdrowotną często nie potrafią wymienić lub opisać sposobu stosowania swoich obecnie przyjmowanych leków, mają ograniczone zrozumienie swoich leków i związanych z nimi skutków ubocznych, a często rzadziej zadają pytania swoim farmaceutom [11,12]. Trudności w zrozumieniu informacji o lekach wiązały się z błędami w stosowaniu leków, błędną interpretacją instrukcji i/lub objawów oraz złym zachowaniem w zakresie opieki samodzielnej [13,14]. Słaba świadomość zdrowotna jest również związana z niską umiejętnością posługiwania się lekami i słabym przestrzeganiem zaleceń terapeutycznych [15,16,17]. Brak zrozumienia i słabe przestrzeganie zaleceń terapeutycznych i terapii przyczyniają się do słabych wyników zdrowotnych pacjentów [18].

W badaniu Herber et al. jasno wykazano, że ulotki informacyjne trzeba poddawać walidacji i sprawdzeniu pod względem czytelności, w przeciwnym razie, efekt uzyskany z czytania ulotek będzie odwrotny [19].  

Przestrzeganie zaleceń terapeutycznych przez pacjenta to zgodnie z definicją „Stopień, w jakim zmienia się zachowanie osoby – przyjmowanie leków, przestrzeganie diety czy prowadzenie zdrowego stylu życia – odpowiada zaleceniom terapeutycznym uzgodnionym wcześniej z pracownikiem służby zdrowia” (Światowa Organizacja Zdrowia, 2003).

Farmaceuta to jedyna w swoim rodzaju profesja mająca możliwość tak dużego wpływu na poprawę compliance poprzez rozmowę i wdrażanie narzędzi do edukacji.  Dlaczego farmaceuta jest taki ważny dla pacjenta? Farmaceuta rozumie pojęcia związane ze zdrowiem takie jak:

• Świadomość ograniczeń związanych z alfabetyzmem zdrowotnym
• Ocena stopnia przestrzegania zaleceń terapeutycznych przez pacjenta
• Określenie podstawowych kwestii wpływających na stopień przestrzegania zaleceń terapeutycznych przez pacjenta
• Edukacja pacjenta – zrozumiała, odpowiednia; sprawdzenie zrozumienia
• Poczucie własnej skuteczności – umiejętność bezpiecznego i właściwego przyjmowania leków

Cele farmaceuty względem pacjenta

• Informacja / zwiększanie wiedzy pacjenta o leku i działaniach niepożądanych (okazuje się bowiem, że duża ilość działań niepożądanych w ulotce prowadzi do zaprzestania brania leku)
• Poczucie własnej skuteczności / zachowanie / samozarządzanie leczeniem przez pacjenta
• Monitorowanie stopnia przestrzegania zaleceń terapeutycznych przez pacjenta oraz wpływu przyjmowania leku
• Prawidłowe stosowanie leku
• Świadomość korzyści przyjmowanie leku oraz samokontroli
• Świadomość szkód / skutków ubocznych oraz jak sobie z nimi radzić

 Do kogo powinniśmy kierować nasze działania, u kogo przeważa niedostateczny poziom alfabetyzmu zdrowotnego:

• osób starszych
• „mniejszości”
• osób z niższym wykształceniem
• osób cierpiących na choroby przewlekłe

 Studium przypadku 1 – ŹLE!

Pacjentka 56 lat przychodzi do apteki z receptą na atenolol 50 mg raz dziennie. Otrzymuje lek idzie do domu i czyta ulotkę. Pierwsze działanie niepożądane to zawroty głowy, pacjentka może je odczuwać do 3 tygodni od przepisania. W tym wypadku nikt jej nie wytłumaczył, że takie działanie niepożądane jest czymś bardzo częstym, pacjentka przestaje brać lek w pierwszym tygodniu, lekarz nic o tym nie wie. 

Studium przypadku 2 – DOBRZE!

Pacjentka 56 lat przychodzi do apteki z receptą na atenolol 50 mg raz dziennie. Przed wydaniem recepty farmaceuta tłumaczy główne działania niepożądane, takie jak zawroty głowy, mówi o tym jak ma pacjenta sobie z tym radzić, poprzez wolne ruchy i wstawanie, w przypadku nudności zmiana diety na lekką. Farmaceuta, zachęca do przeczytania ulotki, ale dopiero po pozytywnym nastawieniu pacjenta do jej czytania. Następnie, pacjentka  otrzymuje lek idzie do domu i czyta ulotkę. Pierwsze działanie niepożądane to zawroty głowy, pacjentka może je odczuwać do 3 tygodni od przepisania. W tym wypadku farmaceuta wytłumaczył, że takie działanie niepożądane jest czymś bardzo częstym i nie należy się tego bać.

Podsumowując, przekazywanie wiedzy i edukacja pacjentów przez farmaceutów jest kluczem do osiągnięcia sukcesu terapeutycznego. Słuchający farmaceuta zrozumie to, czego pacjent nie ma śmiałości wyrazić słowami, odpowie na indywidualne potrzeby dot. informacji używając zrozumiałego języka, wykaże empatię i zrozumienie podczas udzielania pacjentowi informacji, zbuduje dobre relacje z pacjentami oraz innymi pracownikami służby zdrowia, zgromadzi cenną wiedzę niezbędną do komunikacji z pacjentami (i nie tylko).

1. Fuchs J, Hippius M. Inappropriate dosage instructions in package inserts. Patient Educ Couns. 2007;67:157–168. doi: 10.1016/j.pec.2007.03.009.
2. Ratzan S, Parker R. Introduction. In: Selden C, Zorn M, Ratzan S, Parker R, eds. National Library of Medicine Current Bibliographies in Medicine: Health Literacy. Bethesda: National Institutes of Health, U.S. Department of Health and Human Services; 2000.
3. Sauceda J a., Loya AM, Sias JJ, Taylor T, Wiebe JS, Rivera JO. Medication literacy in Spanish and English: Psychometric evaluation of a new assessment tool. J Am Pharm Assoc. 2012;52(6):e231-e240. doi:10.1331/JAPhA.2012.11264.
4. Bostock S, Steptoe a. Association between low functional health literacy and mortality in older adults: longitudinal cohort study. 2012;344(mar15 3):e1602-e1602. doi:10.1136/bmj.e1602.
5. Institute of Medicine (US) Committee on Health Literacy. The Extent and Associations of Limited Health Literacy. In: Health Literacy: A Prescription to End Confusion. Washington: National Academies Press (US); 2004.
6. Roundtable on Health Literacy, Board on Population Health and Public Health Practice, Institute of Medicine. Improving Health, Health Systems, and Health Policy Around the World: Workshop Summary. Washington (DC): National Academies Press (US); 2013.
7. Canadian Council on Learning. Health Literacy in Canada: A Healthy Understanding. Ottawa; 2008.
8. UNESCO Institute for Statistics. Adult and Youth Literacy: National, Regional and Global Trends, 1985-2015.; 2013.
9. Youmans SL, Schillinger D. Functional Health Literacy and Medication Use: The Pharmacist’s Role. Ann Pharmacother. 2003;37(11):1726-1729. doi:10.1345/aph.1D070.
10. Berkman, Nancy, PhD; Stacey L. Sheridan, MD, MPH; Katrina E. Donahue, MD, MPH; David J. Halpern, MD M and KC. Annals of Internal Medicine Review Low Health Literacy and Health Outcomes : An Updated. 2014;155(2).
11. Wolf MS, Davis TC, Tilson HH, Bass PF, Parker RM. Misunderstanding of prescription drug warning labels among patients with low literacy. Am J Heal Pharm. 2006;63(11):1048-1055. doi:10.2146/ajhp050469.
12. Davis TC, Wolf MS, Bass PF, et al. Low literacy impairs comprehension of prescription drug warning labels. J Gen Intern Med. 2006;21(8):847-851. doi:10.1111/j.1525- 1497.2006.00529.x.
13. Osborn CY, Paasche-Orlow MK, Davis TC, Wolf MS. Health Literacy. An Overlooked Factor in Understanding HIV Health Disparities. Am J Prev Med. 2007;33(5):374-378. doi:10.1016/j.amepre.2007.07.022.
14. Bains SS, Egede LE. Associations Between Health Literacy, Diabetes Knowledge, Self- Care Behaviors, and Glycemic Control in a Low Income Population with Type 2 Diabetes. Diabetes Technol Ther. 2011;13(3):335-341. doi:10.1089/dia.2010.0160.
15. Wolf MS, Feinglass J, Thompson J, Baker DW. In search of “low health literacy”: Threshold vs. gradient effect of literacy on health status and mortality. Soc Sci Med. 2010;70(9):1335-1341. doi:10.1016/j.socscimed.2009.12.013.
16. Ngoh LN. Health literacy: A barrier to pharmacist–patient communication and medication adherence. J Am Pharm Assoc. 2009;49(5):e132-e149. doi:10.1331/JAPhA.2009.07075.
17. Kalichman SC, Benotsch E, Suarez T, Catz S, Miller J, Rompa D. Health literacy and health-related knowledge among persons living with HIV/AIDS. Am J Prev Med. 2000;18(4):325-331. doi:10.1016/S0749-3797(00)00121-5.
18. Iuga AO, McGuire MJ. Adherence and health care costs. Risk Manag Healthc Policy. 2014;7:35-44. doi:10.2147/RMHP.S19801.
19. Herber et al. Patient information leaflets: informing or frightening? A focus group study exploring patients’ emotional reactions and subsequent behavior towards package leaflets of commonly prescribed medications in family practices BMC Fam Pract. 2014; 15: 163.